Omgaan met superego (4): de kant van het innerlijke kind

Als je je bewust bent van zelfoordeel kun je zien dat sprake is van een innerlijk conflict tussen superego en een innerlijk kind. Als er voldoende innerlijke ruimte en volwassen gewaarzijn aanwezig is, kun je je richten op wat dit kind te zeggen heeft. Het superego lost in die dialoog vaak vanzelf op.

Ruimte voor meer objectiviteit

Als je onder invloed staat van het superego, alias de innerlijke criticus, is het heel lastig om objectief naar je situatie te kijken. Je kunt helemaal bevangen raken door het oordeel van het superego. Dan is het in de eerste plaats belangrijk om deze criticus op afstand te zetten, bij voorkeur met een dosis kracht. Dan kan een innerlijke ruimte ontstaan waar die invloed niet zo groot is. Dat is het onderwerp van mijn vorige blog-artikel in deze serie over omgaan met het superego.

Naarmate het beter lukt om die innerlijke ruimte te creëren, krijg je meer mogelijkheden om op een andere manier met het superego om te gaan. Je kunt dan beter zien dat er sprake is van een innerlijk conflict tussen het superego en een innerlijk kind. Misschien voel je ook dat je je op het ene moment onzeker voelt als een kind en op het andere moment heel streng voor jezelf bent. Je identificeert je dan afwisselend met een kind en met de criticus.

Bewust worden van de innerlijke dynamiek

Als je je deze dynamiek bewust wordt en dat in jezelf gaat ervaren, kun je gaan onderzoeken wat die beide delen eigenlijk te vertellen hebben. In dit artikel ga ik in op de kant van het innerlijke kind. In het volgende artikel belicht ik de kant van het superego.

Om helderheid te krijgen over de innerlijke dynamiek, gebruik ik vaak de Gestalt-methode. Ik ken beide innerlijke delen een stoel toe en laat ze daar uitspreken wat ze te zeggen hebben. Vaak voeg ik een derde stoel toe voor wie je bent als je je volwassen voelt. Als volwassene kun je het meest objectief naar de andere delen kijken, zonder je met één van beide te vereenzelvigen. Ik noem dit ook wel de stoel van het (volwassen) gewaarzijn: op die plek ben je gewaar wat er in de andere delen gebeurt, je voelt alles, maar bent niet reactief. Je bent heel betrokken én je kijkt naar alles vanuit een soort van helikopterview.

Opstelling met stoelen. Blik vanuit een volwassen gewaarzijn dat beide andere posities overziet.

Meestal geef ik het superego als eerste het woord. In die stoel mag je helemaal superego zíjn. Als je dat in jezelf toelaat, kun je heel krachtig gaan voelen, je hebt een ferme boodschap, je hebt absoluut gelijk en je weet wat je wilt. Het kind waar je je op richt moet gewoon gehoorzamen, niet zeuren, het moet zich volwassen gedragen.

Een patstelling

Als je dan overstapt naar de stoel van het kind, voel je waarschijnlijk een heel groot contrast. Grote kans dat je je klein voelt, gekleineerd, ongemakkelijk, onzeker, kwetsbaar, gekwetst. Je voelt dat je niet aan de eisen van het superego kan voldoen. Dat verwacht van je een krachtdadig volwassen gedrag, maar je bent in deze positie maar een kind, hoe kun je aan die verwachting voldoen? Het is een hachelijke positie, die niet gemakkelijk is om te blijven voelen.

Dit is een goed moment om op de stoel van het volwassen gewaarzijn te gaan zitten. Neem daar even de tijd om de spanning van het kind weg te laten vloeien. Vanuit deze plek kun je de hele situatie objectiever zien. Je ziet een kind, helemaal gefixeerd op het superego en niet in staat adequaat te reageren. Aan de andere kant zie je het superego, dat maar blijft aandringen, omdat het kind maar niet volwassen wil worden. Wat is er nodig om uit deze patstelling te komen?

Daar heb je een volwassen gewaarzijn nodig, dat beide kanten overziet en dus ook beide delen kan overstijgen. Richt je aandacht vanuit die positie op het kind en laat je erdoor raken. Het zit daar weerloos te wezen en staat onder druk van iets waar het niet tegenop kan.

Als je het innerlijk kind afwijst

Het kan zijn dat je een oordeel in jezelf voelt opkomen naar dit kind toe: het moet niet zeuren, je hebt er last van, je wilt je helemaal niet onzeker en zo hulpeloos voelen, eigenlijk heeft het superego wel gelijk. Als je dat zo ervaart, vereenzelvig je je met de criticus en verlaat je je objectieve positie. Sta dan even op, schudt alles even van je af en ga opnieuw in de stoel van het volwassen gewaarzijn zitten.

Kijk opnieuw hoe het kind je raakt. Als het oordeel blijft bestaan, kun je de volgende stap nog niet zetten. Veroordeel jezelf daar niet om. Blijkbaar is de tijd nog niet rijp om op deze manier met het innerlijke conflict om te gaan. Er is meer tijd nodig om het innerlijke conflict te ontrafelen.

Als compassie voelbaar wordt

Als het kind je echter raakt in zijn of haar weerloosheid en kwetsbaarheid, kan compassie in je opkomen voor het kind. Laat dan merken wat je voor hem of haar voelt. Zo kan een innerlijke dialoog ontstaan, waarin je afwisselend op de stoel van het kind en van het volwassen gewaarzijn gaat zitten.

In de positie van het kind kan de opluchting die je voelt groot zijn. Eindelijk word je serieus genomen door een volwassene, die werkelijk naar je omziet, het goede met je voor heeft en die wil weten wat er in je omgaat. Dan kan duidelijk worden dat je als kind denkt allerlei volwassen handelingen te moeten verrichten. Van het superego moet je slim zijn, assertief, voor je zaak gaan staan, maar misschien voel je je pas twee of vier jaar oud. Op die leeftijd kun je niet eens lezen en schrijven! Je kunt nog helemaal geen examens doen of plannen voor een werkgever maken. Logisch dat je je onzeker en kwetsbaar voelt.

Dit innerlijke kind heeft de aanwezigheid van een volwassene nodig met een volwassen bewustzijn. In de constellatie is dat heel duidelijk. Op het moment dat er een compassievolle verbinding ontstaat tussen kind en volwassen gewaarzijn, wordt de fixatie van het kind op het superego doorbroken en kan het kind zich eindelijk ontspannen. Het kind kan de situatie nu overlaten aan de volwassene. Als de volwassene dat doet, voelt het kind zich eindelijk veilig en beschermd. En het kan gaan doen wat kinderen normaal gesproken doen, nl. spelen.

Het innerlijk kind voelt zich beschermd

Meestal is het superego tegen die tijd vanzelf opgelost. Dat deel is namelijk ook gerustgesteld wanneer je als volwassene de regie van het kind overneemt.

De praktijk

Waar komt dit in de praktijk op neer? Als je merkt dat je onder invloed staat van een superego, besef dan dat blijkbaar een innerlijk kind in je getriggerd is. Voel de spanning, de hulpeloosheid. Wees je bewust van je neiging om je met een jong deel in jezelf te identificeren.

Richt je vervolgens op je hele lijf. Voel dat je een volwassen lichaam hebt. Beweeg het, adem door je borst en je buik. Besef wie je bent: een volwassen vrouw of man. Kijk om je heen: de plek waar je je bevindt is anders dan vroeger. Het is nu anders. Je hebt de capaciteiten van een volwassene. Activeer zo bewust je volwassen gewaarzijn.

Richt je dan vanuit die volwassen basis in je op het kind in jezelf. Deze kleine heeft het moeilijk. Benoem het in jezelf: “Ach lieve schat, wat ben je gespannen”. En geef aan dat jíj de zaak op je neemt. Het kind hoeft niets te doen.

Een innerlijk kind kan zomaar in je opgeroepen worden doordat iemand wat aan je vraagt op een toon die je onbewust associeert met vroeger toen je nog klein was. Als je in je volwassen gewaarzijn gegrond bent, kun je wellicht tegen die persoon zeggen: “Je vraagt dit aan me, maar ik weet het niet, ik zou het moeten nakijken”. De erkenning dat je niet aan de vraag van die ander kunt voldoen is dan niet het einde van de wereld. Voor een kind kan dat echter een kwestie van leven en dood zijn.

Alles vindt plaats binnen één bewustzijn

Hier wil ik nog iets aan toevoegen. Zolang je onbewust bent van deze innerlijke dynamieken, kan je identiteit – datgene waar je je mee identificeert – zomaar van het ene innerlijke deel naar het andere verschuiven. Het ene moment ben je superego, het andere moment een innerlijk kind. Deze innerlijke delen staan dan los van elkaar; er is dus sprake van splitsing. Op het moment dat je vanuit een volwassen gewaarzijn tegelijkertijd bewust kunt zijn van je volwassenheid, het innerlijke kind én het superego, is de splitsing grotendeels opgeheven. Alles is nu aanwezig in één bewustzijn. Daardoor ontstaat de mogelijkheid om de innerlijke delen met elkaar te verzoenen en ze in het volwassen gewaarzijn te integreren.

Afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay

De kant van het superego

De patstelling kan dus doorbroken worden door je aandacht vanuit je volwassen gewaarzijn te richten op het innerlijke kind. Dat kan ook gebeuren door je op het superego te richten. Daar ga ik in het volgende blogartikel op in. Wat heeft deze criticus eigenlijk te zeggen?

© Chris Elzinga, 7 oktober 2019

Noten

Byron Brown heeft een mooi boek geschreven over omgaan met superego: Zie jezelf in mildheid. Byron Brown is leraar in de Ridhwan-school.

In deze serie zijn gepubliceerd:
Omgaan met superego (1): het zelfoordeel
Omgaan met superego (2): reacties op het zelfoordeel
Omgaan met superego (3): innerlijke ruimte scheppen
Omgaan met superego (4): de kant van het innerlijke kind
Omgaan met superego (5): de kant van het superego.

Wil je meer weten over wat ik met ‘innerlijke kinderen’ bedoel en hoe ik ermee werk? Lees dan de serie blogartikelen over dit thema, die begint met ‘Het kind als identiteit herkennen‘.

De foto’s zijn verkregen via Pexels en Pixabay en zijn vrij van auteursrechten.