Hoe twijfel kan leiden tot wijsheid

Voor de meeste mensen is twijfel geen prettige emotie. Toch kan twijfel heel vruchtbaar zijn om tot een goede beslissing te komen, als je de tijd hebt om twijfel de ruimte te geven. De ratio van het verstand en de wijsheid van het hart en de intuïtie van de buik vallen dan samen.

Twijfel is een lastige emotie

Wat is twijfel eigenlijk? Twijfel is een staat van bewustzijn waarin je met je verstand niet tot een keuze kunt komen, waar je hart zich in kan vinden of die overeenkomt met je intuïtie. Je hart, je buik en je verstand zitten niet op één lijn.

Hoe voelt twijfel? Wat ervaar je dan? Bij twijfel kun je niet tot een keuze komen. Naarmate de consequenties van je keuze groter zijn, kan dat niet-weten tot grotere onzekerheid leiden. Die onzekerheid kan zich in je lichaam vertalen als onrust, verkramping rond je hart of maag, een onrustige stroom van gedachten in je hoofd. Je kunt het ook ervaren als een drang om in actie te komen, terwijl tegelijkertijd iets die beweging tegenhoudt. Je lichaam produceert stofjes voor actie én voor ontspanning. (Het sympatisch zenuwstelstel – dat het lichaam gereed maakt voor actie – én het parasympatisch zenuwstelsel – dat het lichaam tot rust brengt – zijn tegelijk actief en werken eigenlijk tegen elkaar in). Die cocktail voelt als heel onaangenaam. Het is eenzelfde soort van cocktail die in je lijf ontstaat als je wilt vechten of vluchten, maar je kunt het niet.

Het is dan ook geen wonder dat je zo snel mogelijk van dat onaangename gevoel af wilt komen, bijvoorbeeld door dan maar gauw de knoop door te hakken. Misschien ken je dat vanuit je eigen ervaring: dat je een keuze maakt niet omdat die de beste is, maar om van dat nare gevoel af te zijn.

Hoe twijfel kan leiden tot wijsheid

Een alternatief om met twijfel om te gaan is, die de ruimte te geven. Ik noem dat: de twijfel laten gisten. Door het die ruimte te geven kan gaandeweg helder worden wat de juiste beslissing is. Het vraagt wel tijd om zo’n proces aan te gaan. En het vraagt het vermogen om dat onaangename gevoel te verduren, zonder het direct weg te willen hebben.

Onlangs moest ik het schuurtje achter mijn huis laten renoveren. Welk materiaal zou het beste zijn? De timmerman kwam met 4 duurzame oplossingen, alle met FSC keurmerk. Een houtsoort was duurzaam maar duur, een andere kwetsbaar maar goedkoop, een derde was goed bestand tegen schimmels maar misschien toch ook kwetsbaar, een vierde goedkoop maar niet echt mooi. De derde optie leek de meest verstandige keuze, maar ik bleef twijfelen: Was het hout niet te kwetsbaar? Was het niet te dun? Was het wel goed te onderhouden? Zou goedkoop niet eindigen in duurkoop? Het voelde niet goed: mijn intuïtie en mijn hart waren niet in lijn met mijn verstand.

Ik heb me enkele weken de tijd gegund om de twijfel te laten gisten. Al die tijd was er een onaangenaam knagende onzekerheid, waarin ik niet tot een keuze kon komen. Totdat ik langs een huis liep waar dit hout als gevelbedekking was gebruikt. Daar werd me duidelijk dat deze optie inderdaad te kwetsbaar was: te dun hout en te zacht. Met een zekere opluchting bleek de eerste optie plotseling te beste keuze te zijn. Alles viel op z’n plek. De twijfel verdween. Het besluit stond als een huis.

Twijfel vraagt geduld

Zo met dit gistingsproces van twijfel om te gaan vraagt geduld. In een gedicht dat aan Rilke wordt toegewezen, geeft de dichter aan hoe belangrijk het is hier de tijd voor te nemen.

Wat mij beweegt…

Men moet de dingen
Hun eigen, stille, onverstoorde ontwikkeling toestaan
Die diep van binnen komt
Die zich door niets gedrongen voelt
Of versneld kan worden
Alles is dragen – en
Dan baren.

Rijpen als de boom die zijn sappen niet haast
En gerust de stormen
Van de lente trotseert
Zonder de angst
Dat erna geen zomer
Zou kunnen komen

Die komt toch

Maar hij komt alleen voor de lijdzamen
Die er zijn alsof de eeuwigheid voor hun ligt
Zo onbezorgd stil en wijds…

Men moet geduldig zijn
Met het onopgeloste in het hart
En proberen de vragen zelf lief te hebben
Als geheime kamertjes
En als boeken die in een onbekende taal geschreven zijn.

Het gaat erom, met alles in het leven te staan
Als men de vragen zelf leeft
Leeft misschien geleidelijk aan
Zonder het te merken
Op een onbekende dag
Het antwoord naar binnen.

Rainer Maria Rilke (1875-1926)

Chris Elzinga
Haarlem, 7 november 2014