Omgaan met superego (3): innerlijke ruimte scheppen

Onder invloed van een superego kun je je heel onzeker voelen of je kunt juist verharden. Geen van beide posities is prettig om te ervaren. Hoe kun je op een goede manier omgaan met superego? Allereerst is het van belang innerlijke ruimte te krijgen, zodat je met meer bewustzijn de situatie onder ogen kunt zien.

Een patstelling

In je leven kom je allerlei onverwachte en ongewenste dingen tegen. Als dat onzekerheid in je oproept, kun je allerlei associaties met vroegere ervaringen krijgen. Je kunt je dan onzeker gaan voelen als het kind dat je vroeger was.

Afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay

Grote kans dat superego dan in actie komt. Het superego wil je uit dat ongemak halen door je zo snel mogelijk in een volwassen positie terug te brengen. Dat doet het met oordelen, dreigementen, waarschuwingen, afkeuring, afwijzing, cynische opmerkingen, e.d. Daarmee wordt het kind waar je je op dat moment mee identificeert echter niet gerustgesteld. Integendeel, jij als kind, voelt je alleen maar meer in een hoek gedrukt. Het superego is op z’n zachts gezegd nogal handig bezig; het heeft geen idee van positieve pedagogie. Daarom werken al die aanwijzingen meestal contraproductief: het gevoel van onzekerheid wordt er zelden door weggenomen.

Hoe kun je deze patstelling doorbreken? Hoe kun je op een gezondere manier met dit soort situaties omgaan?

Omgaan met superego: het belang van innerlijke ruimte

Het hangt ervan af. Als je heel erg onder invloed staat van het superego, dan is het haast onmogelijk te beseffen waar je je mee identificeert. Het ene moment kun je een strenge criticus zijn, het andere moment een overweldigd kind. Als dat sterk wisselt of als je je sterk met één van beide Gestalts vereenzelvigt, kun je jezelf speelbal voelen in een onberekenbaar spel waar je geen enkele vat op hebt. Dit komt vaak voor als je nog weinig innerlijk werk hebt gedaan.

Het is dan allereerst van belang dat je ruimte voor jezelf creëert, zodat je je minder onder druk voelt staan. Als de druk vermindert, kun je helderder voelen en denken en kun je beter zien wat er eigenlijk nodig is in de situatie waarin je verkeert.

Het begin: je krachtig afzetten tegen superego

Dat begint met bewustwording, namelijk dat je onder invloed staat van een superego. Je voelt het grote ongemak, het zelfoordeel, en beseft: “O, wat is dit een superego-aanval!” Als je dat beseft, voel dan hoe naar die druk of het oordeel is waar je aan bloot gesteld bent. Hoe dit je neerdrukt, je klein maakt.

Misschien komt er dan verontwaardiging in je op: niemand heeft het recht jou zo te veroordelen en te kleineren! Dat kan je helpen om de ban te breken. Zet je vanuit die verontwaardiging met kracht af tegen het superego. Gebruik zo nodig ferme taal als: “Hoepel op superego! Opzouten!” Stel je voor dat je het superego de kamer uitzet of door het raam naar buiten gooit. Door je voor te stellen dat er fysiek afstand is, creëer je emotionele afstand. Je maakt je letterlijk los van de invloed van het superego.

Afbeelding van klimkin via Pixabay

Gebruik hierbij lichaam. Ga staan, maak afwerende bewegingen met je handen of met je vuisten. Zo ga je je eigen ruimte weer voelen, waarin jij een gevoel van regie terugkrijgt. Je gaat je weer steviger voelen, je komt meer in je kracht, kracht die eerst in het superego zat.

Ga niet in gesprek met het superego. Als je gaat onderhandelen trek je vrijwel altijd aan het kortste eind. Compromissen zorgen ervoor dat je onder invloed van deze Gestalt blijft.

De relativering van humor

Naarmate je de werking van superego sneller herkent en je meer ruimte voor jezelf hebt weten te creëren, kun je andere strategieën uitproberen. Als je je nog niet zo bewust bent van kindsdelen, kan humor je misschien helpen. De innerlijke criticus is namelijk uitermate serieus. Ik heb de criticus nog nooit zien of horen lachen, behalve dan uit cynisme. Humor relativeert en kan daardoor een effectieve manier zijn om oordelen te neutraliseren.

Overdrijving is zo’n vorm van relativering, waardoor je als een clown het oordeel tot in het absurde doortrekt. Als je je bijvoorbeeld dom gaat voelen, blaas dat dan op: “Ja hoor, ik ben dom, de domste van de hele stad, de allerdomste van heel Europa en ik ga meedoen aan een wedstrijd ‘aller-allerdomste van de hele wereld’!” Je geeft in feite toe dat je iets doms hebt gedaan, en tegelijkertijd besef je dat dit niet het einde van de wereld is.

Of je kunt het superego voorstellen als een lachwekkende figuur. In de boeken van Harry Potter leren tovenaarsleerlingen ‘boemannen’ waar ze bang voor zijn om te toveren tot komische figuren, waardoor ze hun intimiderende karakter verliezen. Kun je het voor je zien: een superego in een roze tule rokje en dansend op te krappe balletschoentjes, of als een zielige clown?

Afbeelding van Alexas_Fotos via Pixabay

De criticus niet serieus nemen

Als je wat vaker de invloed van de criticus hebt geneutraliseerd, wordt het gemakkelijker om diens boodschappen te negeren. Als je bijvoorbeeld zo’n boodschap in jezelf opmerkt, kun je reageren met: “Superego, je komt op dit moment hoogst ongelegen, ik heb nu geen tijd voor je. Doei!”. En je stelt je voor dat je de criticus de deur uit laat.

Als er nog meer afstand is, merk de boodschap van het superego gewoon op en besteed er vervolgens geen aandacht aan: “O, daar kwam net een superego langs, die zei dat ik me aanstelde… Eh… waar waren we ook alweer gebleven?” In feite neem je de criticus dan niet meer serieus.

Nuancering

Deze benaderingen hebben een nuancering nodig. De innerlijke criticus is een deel van jezelf. In principe is het niet goed je tegen delen van jezelf af te zetten. Dat zorgt voor splitsing en dat wil je ook niet.

Zie dit daarom als een eerste stap. Op het moment dat je wat meer emotionele afstand hebt ten opzichte van het superego, kun je er met meer bewustzijn mee omgaan. Je kunt dan onderzoeken wat het eigenlijk is en wat het wil. Maar dan moet die afstand er wel zijn.

Dan is er nog iets. Eigenlijk zet je je af tegen oordelen die niet van jou zijn, maar van mensen die jouw leven vroeger bepaalden. Dat kunnen ouders zijn of andere verzorgers of boodschappen uit het collectieve veld van de cultuur waar je toe behoort. Als je in de energie en de boodschappen van de criticus gaat voelen, kan het zijn dat je ineens ontdekt dat je moeder of je vader of een broer of zus of anderen in je omgeving precies dat soort dingen vroeger tegen je zeiden. En dat je hun impliciete of expliciete boodschappen verinnerlijkt hebt. Ergens ben je erin gaan geloven. Voor het superego is het 100% waarheid.
Het is goed je van die boodschappen los te maken, omdat ze niet jouw boodschappen zijn, maar die van anderen. Je hoeft je dus niet tegen het superego zelf, als innerlijke Gestalt dat deel van jouzelf is, af te zetten.

Vervolg: werken met innerlijke delen

In de strategieën die ik hierboven genoemd heb, is er een besef van de werking van de innerlijke criticus, maar het innerlijke kind waar de criticus zich op richt, is vaak nog onbewust. In het volgende blogartikel laat ik zien hoe je op een heilzame manier met dat innerlijke kind om kunt gaan. In het daarop volgende artikel ga ik in op de kant van het superego en laat ik zien dat ook in dat innerlijke deel iets waardevols te vinden is.

© Chris Elzinga, 9 september 2019

Noten:

In deze serie zijn gepubliceerd:
Omgaan met superego (1): het zelfoordeel
Omgaan met superego (2): reacties op het zelfoordeel
Omgaan met superego (3): innerlijke ruimte scheppen
Omgaan met superego (4): de kant van het innerlijke kind
Omgaan met superego (5): de kant van het superego.

Wil je meer weten over wat ik met ‘innerlijke kinderen’ bedoel en hoe ik ermee werk? Lees dan de serie blogartikelen over dit thema, die begint met ‘Het kind als identiteit herkennen‘.

De foto’s zijn verkregen via Pixabay en zijn vrij van auteursrechten.